Shorlanıwdıń jáne de artpaqtası fito- hám túrleri sanınıń azayıwına alıp keledi zooplankton, fito- hám zoobenthos, sonıń menen birge, olardıń biomassasining uyqas túrde azayıwı, bul bolsa keyingi basqıshqa alıp keledi em-ǵawıshdıń jamanlasıwı gidrobiont tiykarları. Aral suwi shorlıgining artpaqtası, suwdiń shorlanıwın múmkinshiliksiz etedi aborigenlarning bar ekenligi fauna.

   Bunnan ayrıqsha bolıp esaplanıw, qurǵaqshıl ıqlım fazalarında eki dárya da kem suwlı, Aral teńizi júzesi de tómenlep, Aralbo'yining shorlanıw dárejesi asdı. Tariyxıy dáwirde Áyyemgi Xorezmdiń bar ekenligi, dáreje ózgeriwi málim dárejede ıqlım ózgeriwine, lekin tiykarınan eki dárya jaǵasındaǵı regiondaǵı suwǵarıw jumıslarınan. Kúshli dáwirlerde Aral teńizine tutas mámleketlerdiń rawajlanıwı, erlerdi suwǵarıwdıń kóbeyiwi suwdiń úlken bólegin tartıp alıwǵa alıp keldi. Sol maqsette Araldagi suw júzesi tezlik penen tómenlep ketti. Jaman waqıtlarda region (urıslar, revolyuciyalar hám basqalar ), suwǵarılatuǵın jerler qısqartirildi, dáryalar hám Aral taǵı toldırıladı.
    Bul islerdiń nátiyjeleri 1908 jılda ulıwmalastırildi. L. Berg óziniń ataqlı " Aral teńizi izertlewi tariyxınıń ocherki" shıǵarmasında sonday deydi: Grek hám Rim avtorlarınıń hesh biri tuwrıdan-tuwrı yamasa tikkeley bolmaǵan eskertip ótpegen Aral teńizi, lekin olardıń kóbisi Oksa (Amudarya ) hám Aksert (Sirdaryo) haqqında gápiradi, qaydalıǵı anıq emes. ishine túsiw. 1048 jılda opat etken ataqlı Xorezm alımı Al Beruniydiń jazıwısha. Xorezmlikler 1292-jıldan tap Masihning tuwılishigacha bolǵan xronologiyani basqarganligi dárek beredi Aral teńiziniń bar ekenligi.
   Geologik hám gidrologik izertlewler A. S. Kes hám átirapında Ótken ásirdiń 80-jıllarında belgili geograf ilimpazlar Amudarya hám Sirdaryoning turaqlı túrde óz baǵdarların ózgertiw hám Oraylıq Aziya sisteması arqalı kóship ótiw tariyxıy dáwirde kóbinese jetip kelmegen Aral teńizi, Aral qurib, onıń aymaǵında shól aymaǵı payda boldı.